چای و دمنوش
گیاهان دارویی
محصولات لاغری
آجیل و خشکبار
ادویه جات
داروهای گیاهی
عرقیجات گیاهی
لوازم آرایشی ارگانیک
شهد و چاشنی
روغن ها
لوازم سلامتی
گرمازدگی، یک تهدید جدی در فصول گرم است.
گرمازندگی چیست؟
به زبان ساده، گرمازدگی نوعی اختلال حرارت بدن است که در اثر قرارگیری طولانیمدت در معرض گرما و کمآبی بدن اتفاق میافتد. از منظر طب مدرن، گرمازدگی زمانی ایجاد میشود که دمای داخلی بدن به سرعت افزایش یافته و عملکرد مکانیسمهای خنککننده بدن (مانند تعریق) مختل گردد. با آغاز روزهای گرم سال و افزایش دما، گرمازدگی یکی از مشکلات رایجی است که سلامت جسم و روان بسیاری از افراد را تهدید میکند. بروز گرمازدگی نه تنها باعث احساس ضعف و بیحالی میشود، بلکه در صورت بیتوجهی، میتواند پیامدهای جدیتری به دنبال داشته باشد.
در طب سنتی ایران نیز، گرمازدگی به عنوان افزونی حرارت غریزی بدن بر اثر قرار گرفتن در حرارت محیطی یا مصرف خوراکیهای با طبع گرم شناخته میشود. به همین دلیل، متعادل نگهداشتن مزاج، استفاده از خوراکیها و نوشیدنیهای با طبع معتدل و سرد و دوری از عوامل گرمکننده در فصل تابستان، حائز اهمیت است.
گرمازدگی در تابستان کودکان، نوجوانان، افراد شاغل در محیط های غیر مسقف و همچنین سالمندان زیادی را تهدید میکند اما امسال آمار گرمازدگی به نسبت سال ها گذشته کمی نگران کننده به نظر میرسد. علت چیست؟ برای پیشگیری یا جلوگیری از گرمازدگی چه راه هایی وجود دارد؟ برای پیشگیری و برای درمان گرمازدگی چه بخوریم؟
تابستان ۱۴۰۴؛ هشداری جدی درباره گرمای بیسابقه در ایران
تابستان امسال در حالی به نیمه ی راه خود رسیده است که چند عامل توامان باعث شده تحمل این روزها برای ما دشوارتر از گذشته باشد. بحران های انرژی در کنار گرمای بی سابقه و بارش بسیار کم ایران عزیزمان نگران کننده به نظر می رسد. اما این موضوع تنها مختص ایران نیست و افزایش دما در ابعاد جهانی تبدیل به معضلی بزرگ شده است. در نشست COP29 که در باکو برگزار شد، کارشناسان مرکز هواشناسی جهانی (WMO) هشدارهایی جدی درباره خطرناک بودن افزایش دمای کلی کره زمین دادند و آمار امسال یعنی سال 1404 یا 2025 را از سال گذشته به مراتب خطرناک تر اعلام کردند.
میزان بارش در بهار ۱۴۰۴ کشورمان در مقایسه با میانگین پنجاه ساله آن در فصل بیش از ۴۳٪ پایینتر از نرمال و حتی از سال گذشته نیز کمتر بوده است.همچنین افزایش متوسط سالانه دمای هوا در کشور حدود ۰/۴ درجه در هر دهه (فراتر از میانگین جهانی) و پیشبینی رشد تا ۲/۶ درجه در دهههای آینده نیز وجود دارد. اماکن جنوبی و غربی، به ویژه استانهای کرمان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و فارس بیشترین افزایش دما را تجربه کردهاند و در این رابطه وضعیت بسیار نگران کننده ای را تجربه می کنند.
مراحل و علائم گرمازدگی
گرما زدگی زمانی رخ میدهد که بدن تحت تأثیر گرمای شدید محیط، نتواند حرارت اضافی را از راه تعریق و دیگر مکانیسمها دفع کند. این وضعیت معمولاً زمانی دیده میشود که فرد برای مدتی طولانی در معرض دمای بالا قرار میگیرد، به ویژه اگر فعالیت بدنی نیز انجام دهد یا آب کافی ننوشد. گرمازدگی را معمولاً به سه مرحله بر اساس شدت، تقسیم میکنند:
- گرفتگی عضلانی ناشی از گرما (Heat Cramps) : این مرحله ابتدایی است و با درد و انقباض عضلات، بهویژه در نواحی پا، بازو یا شکم همراه است. علت این گرفتگیها، معمولاً از دست دادن آب و نمک از طریق تعریق فراوان است. بیمار هوشیار است و علائم حیاتی نسبتاً پایدار باقی میماند.
- خستگی و فرسودگی گرمایی (Heat Exhaustion): اگر اقدام مناسب انجام نشود، گرمازدگی وارد مرحله دوم میشود.در این مرحله بیمار هنوز هوشیار است اما غفلت یا بیتوجهی میتواند اوضاع را وخیم کند. در این وضعیت فرد ممکن است دچار:
- ضعف شدید، بیحالی، سرگیجه، تهوع یا استفراغ
- تعریق زیاد، پوست سرد و مرطوب
- سردرد، تپش قلب، تنفس تند و سطحی
- ممکن است افت فشار خون و غش گذرا پدیدار شود
- گرمازدگی شدید یا سکته گرمایی (Heat Stroke): جدیترین مرحله، سکته گرمایی است که نوعی اورژانس پزشکی به شمار میرود.در صورت عدم درمان فوری، میتواند منجر به آسیب اندامهای حیاتی، نارسایی چند ارگان و حتی مرگ شود. علائم آن عبارتاند از:
- افزایش سریع دمای بدن (بالای ۴۰ درجه سانتیگراد)
- اختلال سطح هوشیاری: گیجی، رفتار غیرطبیعی، گاهی بیهوشی یا تشنج
- کاهش یا توقف تعریق (پوست خشک و داغ)
- تند شدن نبض و نفس
- سردرد شدید، تهوع، استفراغ و ضعف شدید
🔴 توجه: شناسایی سریع علائم و شروع اقدام درمانی، کلید پیشگیری از عوارض جدی گرمازدگی است. در مواجهه با هرگونه علامت، فرد باید سریعاً به مکان خنک منتقل شود و اقدامات اولیه مانند مصرف مایعات خنک و در صورت لزوم مراجعه به پزشک انجام گیرد.
۱۰ توصیه طلایی طب سنتی برای جلوگیری از گرمازدگی
۱. حفظ تعادل آب بدن با نوشیدنیهای طبیعی و دمنوشهای معتدل
یکی از مهمترین نکات در جلوگیری از گرمازدگی، تأمین آب مورد نیاز بدن است. اما در طب سنتی، تنها نوشیدن آب کافی نیست، بلکه نوشیدنیهای گیاهی مثل دمنوش کاسنی، شربت خاکشیر، و عرق شاهتره نقش موثری در خنکسازی بدن دارند. گیاهان و محصولات مفید شامل:
- خاکشیر: دانه خاکشیر را با آب سرد و کمی شکر مخلوط کرده و بنوشید؛ این نوشیدنی عطش را رفع و گرمای داخلی بدن را کاهش میدهد.
- کاسنی (عرق و دمنوش): کاسنی دارای طبع سرد و تر است؛ عرق یا دمنوش آن برای پاکسازی کبد و کاهش حرارت بدن توصیه میشود.
- عرق شاهتره و بیدمشک: مصرف مخلوط این عرقیات باعث کاهش حرارت و نشاط بدن میشود.
- تخم شربتی: تخم شربتی سرشار از فیبر و خنککننده بدن است؛ آن را در یک لیوان آب خنک بریزید و بنوشید.
تذکر: در مصرف عرقیات زیادهروی نکنید و در صورت بارداری یا بیماری خاص، با پزشک مشورت نمایید.
۲. استفاده از رژیم غذایی با طبع معتدل و سرد
نوع غذاها تأثیر مستقیم بر افزایش یا کاهش حرارت بدن دارد. طب سنتی مصرف غذاهای با طبع سرد و معتدل و پرهیز از غذاهای گرم و خشک را توصیه میکند:
- سالادهای تازه، سبزیجاتی مثل کاهو، خیار، گوجهفرنگی
- ماست و دوغ خانگی
- سوپهای سبک با سبزیجات فصل
- پرهیز از غذاهای چرب و سنگین، انواع فستفود و خوراکیهای سرخکردنی
- گیاهان مناسب شامل : کاهو و خیار به علت دارا بودن آب و اثر خنک کننده و همچنین نعنا که میتوان آن را به نوشیدنی ها مانند دوغ و یا سالادها اضافه نمود.
برای درمان گرمازدگی چه بخوریم؟
۳. مصرف عرقیات گیاهی خنککننده برای کنترل حرارت بدن
عرقیات گیاهی یکی از فراوردههای منحصربفرد طب سنتی هستند که میتوانند در کاهش حرارت و پیشگیری از گرمازدگی نقشآفرین باشند. عرقیات پرکاربرد برای این موضوع عبارتند از:
- عرق بیدمشک: آرامبخش قلب و اعصاب، خنککننده.
- عرق کاسنی: تصفیهکننده خون، کاهشدهنده حرارت کبد.
- عرق شاهتره: برای پاکسازی و تنظیم حرارت بدن.
طریقه مصرف:
- روزانه یک لیوان عرق خنک (یا مخلوط چند عرق) بنوشید (توصیه: از عرقیات اصل و بدون شکر و مواد افزودنی استفاده کنید).
۴. بهرهگیری از روغنهای گیاهی برای ماساژ و کاهش گرمای بدن
در طب سنتی ایرانی، ماساژ با روغنهای گیاهی برای تنظیم طبع و آرامش بدن در روزهای گرم توصیه میشود. روغنهای مفید شامل:
- روغن بنفشه: با طبع سرد، در کاهش التهاب و حرارت بدن موثر است. ماساژ کف پاها با روغن بنفشه، بهخصوص شبها، آرامشبخش و خنککننده است.
- روغن کدوی سبز: طبیعت سرد و مرطوب، مناسب برای پوستهای خشک و التهابدار.
۵. دمنوش و شربتهای گیاهی برای رفع عطش
شربتهای سنتی و نوشیدنیهای گیاهی علاوه بر رفع عطش، باعث بهبود عملکرد کلیهها و کاهش بار گرما بر بدن میشوند.
نمونهها:
- شربت سکنجبین: ترکیب سرکه، شکر و نعناع، بسیار موثر در تسکین عطش و لطافت بدن.
- شربت خاکشیر و تخم شربتی: برای تنظیم دمای بدن و جلوگیری از کمآبی.
- دمنوش گل محمدی: سرد و معطر؛ آرامبخش و مفید برای روزهای گرم.
۶. تنظیم خواب و استراحت کافی
عدم خواب کافی باعث کاهش تحمل بدن در برابر گرما میشود؛ طب سنتی خواب روز را برای سالمندان و کودکان در روزهای بسیار گرم مناسب دانسته است:
- محیط خواب را خنک، آرام و با تهویه مناسب نگه دارید.
- لباسهای نخی و روشن برای خواب انتخاب نمایید.
- استراحت کافی، بدن را بازسازی و تحمل گرما را افزایش میدهد.
۷. اجتناب از قرار گرفتن مستقیم در معرض آفتاب
بسیاری از عوارض گرمازدگی در افرادی رخ میدهد که زمان زیادی را در محیط باز سپری میکنند:
- در ساعات اوج تابش (۱۲ تا ۱۶)، از خانه خارج نشوید.
- اگر ناچار به بیرون رفتن هستید، از کلاه لبهدار، عینک آفتابی و روسری نخی استفاده کنید.
- مصرف عرق کاسنی و شاهتره بعد از بیرون رفتن از منزل توصیه شده است.
۸. استحمام با آب ولرم و گیاهان معطر
طب سنتی استفاده از حمام با آب ولرم و افزودن عصارهها یا دمنوشهای گیاهی برای خنک شدن بدن را توصیه میکند. گیاهان مناسب و موثر مانند:
- عصاره گل ختمی: شستوشوی بدن با عصاره یا دمکرده گل ختمی باعث نرمی و تسکین پوست، و کاهش تشنگی میشود.
- نعناع یا اسطوخودوس: افزودن چند قطره عصاره این گیاهان به آب حمام، برای خنک شدن و رفع خستگی مؤثر است.
۹. تنظیم مزاج و پاکسازی بدن با داروهای ملین و خنککننده
در طب سنتی، تجمع مواد زائد یا “اخلاط گرم” در بدن، عامل اصلی ضعف در برابر گرما محسوب میشود. استفاده از داروهای ملین و گیاهانی با خاصیت پاکسازی، تعادل مزاج را حفظ میکند:
- ترنجبین: یکی از ملینهای خنک است که به صورت شربت یا همراه با آب مصرف میشود.
- عناب: در دمنوش یا به صورت میوه خشک، خاصیت تصفیهکننده و ضد عطش دارد.
- خار مریم: به عنوان تقویتکننده کبد و کمک به دفع سموم توصیه میشود.
۱۰. مشورت با متخصص طب سنتی و پرهیز از خوددرمانی خودسرانه
آخرین ولی شاید مهمترین توصیه آن است که اگر شما یا یکی از اعضای خانوادهتان علائم شدید گرمازدگی مانند تب بالا، ضعف، تنگی نفس یا حالت تهوع دارید، حتماً به پزشک یا متخصص طب سنتی مراجعه کنید. دکتر مریم منفرد یکی از متخصصین طب سنتی می توانند در این رابطه راهنمای شما باشد زیرا:
- برخی علائم گرمازدگی، مشابه علائم سایر بیماریهاست و نیاز به تشخیص تخصصی دارند.
- مصرف بیرویه برخی عرقیات یا گیاهان ممکن است باعث حساسیت، افت فشار خون یا تداخل دارویی شود.
جمعبندی و نتیجهگیری
گرمازدگی نه تنها یک مشکل ساده و قابل چشمپوشی نیست، بلکه در صورت غفلت ممکن است سلامت فرد را به خطر بیاندازد. در روزهای گرم سال، با بهرهگیری هوشمندانه از توصیههای طب سنتی ـ شامل نوشیدنیهای خنککننده، تنظیم رژیم غذایی، مصرف عرقیات و دمنوشهای منتخب و بهخصوص پرهیز از قرارگیری مستقیم در آفتاب ـ میتوان تا حد زیادی از بروز گرمازدگی پیشگیری کرد.
توجه به پاکسازی بدن، استراحت کافی و مشورت با پزشک، از دیگر موارد لازم برای عبور سالم از تابستان و افزایش نشاط عمومی خواهد بود.
در نهایت، طب سنتی درکنار طب مدرن و با رعایت اصول علمی و احتیاطهای لازم، میتواند پشتیبان سلامت خانواده در روزهای گرم باشد؛ فقط کافی است هوشمندانه انتخاب و ایمن مصرف کنید. جهت مشاوره در مورد خرید محصولات و آشنایی بیشتر با فروشگاه دکتر موم با شماره های تماس 09108062724 – 02126605013 تماس بگیرید.
درمان گرمازدگی از طریق سبک زندگی سالم و مراقبت با کمک طب سنتی
